موانع پیاده‌سازی IFRS در بانکداری ایران

اخبار مالی به نقل از پژوهشکده پولی و بانکی، احمد بدری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در دومین روز از برپایی بیست و نهمین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی که با محوریت کنترل تورم و ثبات مالی در بانک مرکزی برگزار شد، با اشاره به مجموعه چالش‌های اجرای IFRS در صنعت بانکداری ایران، اساسی‌ترین چالش‌های پیش‌رو را بکارگیری مبنای زیان اعتباری مورد انتظار و حسابداری ارزش منصفانه برشمرد.

بدری گفت: بنیاد IFRS با ایده بکارگیری یک زبان مالی مشترک بین‌المللی اهداف خود را افزایش شفافیت، پاسخگویی و کارایی در گزارشگری مالی تعریف کرده است. بر این اساس بنیاد IFRS معتقد است که با ارتقاء ویژگی‌هایی همچون مربوط بودن و بیان صادقانه، اطلاعات مفیدی در اختیار استفاده‌کننده‌گان صورت‌های مالی قرار خواهد گرفت که می‌تواند از طریق کمک به تصمیم‌گیری صحیح و بهینه در راستای ثبات مالی و رشد اقتصادی مؤثر باشد.

وی در ادامه با مروری بر تاریخچه اجرای IFRS در ایران بیان داشت که علی‌رغم اقدامات انجام گرفته تا کنون از جمله تدوین و الزام به اجرای مجموعه صورت‌های مالی همگرا با IFRS توسط بانک مرکزی و معادل‌سازی‌های صورت گرفته توسط سازمان حسابرسی، همچنان فاصله معناداری تا اجرای کامل IFRS –به خصوص در صنعت بانکداری- وجود دارد. این استاد دانشگاه دلایل اجرایی نشدن IFRS در صنعت بانکداری را ویژگی‌های محیط اجرایی، ضعف زیرساخت‌ها، مشکلات ساختاری نظام بانکی و نتیجتاً فراهم نبودن بسترمناسب برای اجرای کامل استانداردها بر شمرد.

بدری در ادامه با نگاهی اجمالی، چالش‌های پیاده‌سازی IFRS در صنعت بانکداری ایران را در چهار سطح چالش‌های سطح کلان، نهادهای متولی و ناظر، محیط حرفه و سطح بانک طبقه‌بندی نمود. وی خاطر نشان کرد که این نتایج حاصل پروژه‌ای تفصیلی در پژوهشکده پولی و بانکی است که درحال حاضر در مرحله تدوین گزارش نهایی قرار دارد و پس از اتمام آن،سلسله نشست‌های  تخصصی برای ارائه یافته‌ها و دریافت بازخورد از صاحبنظران در پژوهشکده پولی و بانکی برگزار خواهد شد.

بدری با ارائه اطلاعاتی از ترکیب اقلام صورتهای مالی بانکها در سطح داخلی و بین‌المللی  بیان داشت که اساس صورتهای مالی بانکها را دارایی‌های مالی و بدهی‌های مالی تشکیل می‌دهد. سپس با تشریح این موضوع که عمده تفاوت گزارشگری مالی فعلی درایران با IFRS مربوط به شناخت، اندازه‌گیری و افشای ابزار مالی است و همچنین عمده پیامدهای اجرای IFRS در صنعت بانکداری ایران ناشی از گزارشگری مالی ابزار مالی خواهد بود، نتیجه‌گیری کرد که “مدل زیان اعتباری مورد انتظار” و  “ارزش منصفانه” بیشترین سهم را از چالش‌های اجرای IFRS در صنعت بانکداری ایران خواهند داشت. وی در ادامه اضافه کرد که به لحاظ استانداردی این موضوعات در دامنه استانداردهای IFRS9، IFRS7  و IFRS13  قرار می‌گیرد.

این عضو هیات علمی در ادامه با ارائه تعاریفی از زیان اعتباری مورد انتظار و ارزش منصفانه، چالش‌های شناخت، اندازه‌گیری و افشای ابزار مالی براساس IFRS را تشریح کرد. محورهای اصلی این چالش‌ها عبارتند از:

الف) عدم شفافیت ویژگی‌های قراردادی محصولات بانکی؛ پیچیدگی طبقه‌بندی و اندازه‌گیری

ب) تفاوت اساسی بین اقلام اصلی صورتهای مالی بانک در ایران (تسهیلات و سپرده‌ها) با بانکداری رایج بین‌المللی

ج) مسئله تسهیم سود و زیان ناشی از بکارگیری مدل ECL و مبنای ارزش منصفانه

د) انطباق با قوانین و مقررات مالیاتی

ه) چالش‌های فنی اندازه‌گیری و افشاء زیان اعتباری مورد انتظار

و) چالش‌های فنی اندازه‌گیری و افشا ارزش منصفانه ابزار مالی

وی در ادامه به طرح مشکلات فنی فراچالش‌های اجرای IFRS در صنعت بانکداری ایران پرداخت. در همین راستا در ارتباط با زیان اعتباری مورد انتظار؛ تعیین سناریوهای اقتصادی، تعیین آستانه‌های تغییر معنی‌دار در سطح ریسک اعتباری مشتریان، برآورد احتمال نکول، جمع‌آوری اطلاعات ورودی مورد نیاز و آماده‌سازی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و پیچیدگی افشای روش‌های ارزیابی، اندازه‌گیری و مستندسازی زیان اعتباری بانک را از مهمترین چالش‌های فنی بکارگیری زیان اعتباری مورد انتظار برشمرد.

وی در ارتباط با ارزش منصفانه به عنوان فراچالش بعدی نیز، عدم شفافیت قراردادها و محصولات بانکداری ایران (فاصله محتوا از اجرا)، تفاوت بازارهای ایران در مقایسه با مبنای مورد نظر در IFRS، نبود بازارهای فعال با قیمت‌های قابل مشاهده، تشخیص قاعده‌مندی یا عدم قاعده‌مندی معاملات، تعیین سطوح ارزش منصفانه،  پیچیدگی تدوین چارچوب مناسب برای بکارگیری مدل‌ها و تکنیک‌های ارزشگذاری در بانک، محدودیت یا فقدان داده‌های ورودی مدل‌های ارزشگذاری، پیچیدگی افشاهای مرتبط با ارزش منصفانه ابزار مالی را به عنوان مهمترین چالش‌های بکارگیری مبنای ارزش منصفانه مطرح کرد. بدری در تشریح جزئیات به محتوای قراردادهای محصولات بانکی اشاره کرد و این سؤالات را مطرح نمود که آیا محتوا با نحوه اجرای این قراردادها منطبق است؟ آیا معاملات در سطح بازارها آنطور که IFRS تعریف می‌کند قاعده‌مند است؟ آیا فعالان بازار در جهت بهترین منافع اقتصادی واحد تجاری که نمایندگی می‌کنند عمل می‌کنند؟ آیا اطلاعات مناسب برای تعیین نرخ بازده بدون ریسک و نرخ تنزیل وجود دارد؟ آیا ریسک‌های بانک که مهمترین آن ریسک اعتباری است به درستی قیمت گذاری می‌شود؟

این عضو هیات علمی دانشگاه در ادامه خاطر نشان کرد که پیامدهای محتمل این فراچالش‌ها با توجه به شرایط و سطح آمادگی فعلی، افزایش زیان انباشته بانک‌ها، افزایش سطح مطالبات غیرجاری(NPLs)، کاهش کفایت سرمایه بانک‌ها، کاهش شاخص سهام بانک‌ها، کاهش قابلیت اتکا اطلاعات، کاهش مربوط بودن اطلاعات، گسترش انواع روش‌های مدیریت سود، افزایش نوسانات سود و زیانی و وقوع اثرات شدید فراچرخگی است.

این متخصص مالی-بانکی در انتهای سخنان خود به بیان توصیه‌های سیاستی پرداخت. وی گفت: فاصله تا اجرای کامل IFRS آنگونه که درسطح بین المللی قابل پذیرش باشد(وبانکهای کشور عملاً بتوانند از مزایای ان بهره مند شوند)، بسیار است. تجارب جهانی نشان می‌دهد که برنامه ریزی دوره‌گذار، اصلاح و تعدیل قوانین و مقررات، توانمندسازی حرفه و ارتقای زیرساخت‌های اطلاعاتی از الزامات اصلی گذار موفق به IFRS است. در کنار آن شواهد داخلی به خصوص مشکلات ساختاری صنعت بانکداری نشان می‌دهد که پیش از اجرا و برای رسیدن به نقطه صفر برای اجرای IFRS نیاز مبرمی به انجام فرآیند ارزیابی کیفیت دارایی‌های بانک‌ها (AQR) وجود دارد. البته برای ما در ایران مهمتر از آن ،انجام فرآیند ارزیابی کیفیت کسب‌وکار بانک (BQR) است چراکه در حقیقت این کسب‌وکار بانک است که موتور خلق زیان، برداشت ریسک‌های اضافی و وابستگی به شناسایی سودها وداراییهای موهوم است. این موضوعات ذیل مسئله بزرگتری یعنی اصلاح ساختار نظام بانکی طرح می‌شود.

وی در انتها خاطر نشان کرد: بدون تمهیدات حداقلی ورود به اجرای کامل IFRS (درصنعت بانکداری ایران) بسیار پرریسک و پرهزینه خواهد بود.