بررسی عملکرد مالی و ESG بانک های ناتراز + توصیه های پویش

پنج بانک باقی‌مانده یعنی سرمایه، دی، سپه، ایران‌زمین و مؤسسه ملل با چالش‌هایی در حوزه زیان انباشته، کفایت سرمایه، ضعف حکمرانی و فقدان گزارش‌دهی پایدار مواجه‌اند. پویش «گذر از ناترازی‌ها با سرمایه‌گذاری سبز» با هدف تحلیل ساختاری این نهادها، شناسایی نقاط ضعف، و ارائه مسیرهای اصلاحی طراحی شده است.

تجربه موفق بانک سپه و بانک توسعه تعاون در خروج از ناترازی نشان می‌دهد که اصلاح ساختار بانکی، هرچند دشوار، امکان‌پذیر است؛ به‌شرط آن‌که با حکمرانی شفاف، افزایش سرمایه هدفمند، و گزارش‌دهی مسئولانه همراه باشد.

۱- ارزیابی عملکرد مالی و عملیاتی بر پایه اطلاعات کدال (سال ۱۴۰۳)

• بانک سرمایه و دی با زیان خالص بالا و EPS منفی، در وضعیت ناترازی شدید قرار دارند. نسبت سرمایه به دارایی زیر ۲.۵٪ نشان‌دهنده شکنندگی ترازنامه است.
• بانک سپه با سود اسمی و کفایت سرمایه متوسط، در مسیر تثبیت قرار دارد اما همچنان نیازمند بازمهندسی ساختار پس از ادغام است.
• بانک ایران‌زمین با کفایت سرمایه بالاتر از میانگین و کاهش چشمگیر هزینه مطالبات، مستعد ارتقاء رتبه نهادی است. نبود عدد رسمی سود خالص مانع تحلیل نهایی است.
• مؤسسه ملل با زیان عملیاتی سنگین و نسبت سرمایه به دارایی در سطح بحرانی، نیازمند مداخله فوری

۲- ارزیابی ساختار حکمرانی

این جدول وضعیت هیئت‌مدیره، شفافیت گزارش‌دهی و وجود سیاست تضاد منافع را بررسی می‌کند. حکمرانی ضعیف یکی از دلایل اصلی ناترازی نهادی در بانک‌هاست.

• بانک سرمایه و بانک دی با تغییرات مکرر مدیریتی، انتصابات پرچالش و نبود گزارش‌های منظم، فاقد ثبات نهادی هستند. این وضعیت مانع از تدوین سیاست‌های بلندمدت، جذب سرمایه‌گذار و تعامل با نهادهای توسعه‌ای می‌شود.
• بانک سپه به‌عنوان بانک دولتی، ساختار حکمرانی وابسته به دولت دارد. هیئت‌مدیره منصوب دولتی است و استقلال نهادی محدود است. با این حال، گزارش‌دهی منظم انجام می‌شود و ظرفیت اصلاح از طریق نهادهای بالادستی وجود دارد.
• بانک ایران‌زمین ساختار هیئت‌مدیره تثبیت‌شده دارد و گزارش‌های مالی منظم منتشر می‌کند، اما همچنان فاقد سیاست تضاد منافع رسمی است. این خلأ می‌تواند در تعامل با سرمایه‌گذاران خارجی یا ورود به رتبه‌بندی ESG مانع ایجاد کند.
• مؤسسه ملل با ساختار غیرشفاف و گزارش‌های ناقص، در آستانه مداخله نظارتی قرار دارد. نبود شفافیت در مالکیت، انتصابات و گزارش‌دهی، ریسک نهادی را افزایش داده است.

نتیجه: هیچ‌یک از بانک‌ها دارای ساختار حکمرانی کامل نیستند. تدوین سیاست تضاد منافع، استقلال نسبی هیئت‌مدیره و گزارش حکمرانی شرکتی برای همه ضروری است.

۳- ارزیابی شاخص‌های ESG

این جدول نشان‌دهنده وضعیت گزارش‌دهی زیست‌محیطی، اجتماعی و حکمرانی پایدار بانک‌هاست. نبود چارچوب ESG در بانک‌های بحران‌زده، مانع تعامل بین‌المللی، رتبه‌بندی توسعه‌ای و جذب سرمایه‌گذاری سبز است.

• بانک سپه با مشارکت در طرح‌های دولتی مانند تسهیلات ازدواج و فرزندآوری، ظرفیت اجتماعی دارد اما فاقد مستندسازی قابل مقایسه است. تدوین چارچوب ESG دولتی می‌تواند الگویی برای سایر بانک‌های دولتی باشد.
• بانک ایران‌زمین با اجرای طرح‌های اعتباری مانند «یارا»، «فراز» و «کار نیک»، اقدامات اجتماعی انجام داده اما فاقد گزارش رسمی است. این بانک مستعد ورود به رتبه‌بندی ESG است.
• بانک سرمایه، دی و ملل فاقد هرگونه گزارش یا اقدام مستند در حوزه ESG هستند. این خلأ نشان‌دهنده نبود سیاست‌گذاری، ضعف حکمرانی و ناترازی فرهنگی در این نهادهاست.

نتیجه: تدوین چارچوب ESG و گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی برای همه بانک‌ها ضروری است و باید در اولویت اصلاح نهادی قرار گیرد.

۴-ظرفیت توسعه و تعامل نهادی

این جدول نشان‌دهنده تعامل بانک‌ها با بانک مرکزی، بازار سرمایه و ظرفیت اصلاح ساختار است. تعامل نهادی شرط لازم برای اصلاح مالی و حکمرانی است.

• بانک سپه تعامل فعال با بانک مرکزی دارد و گزارش‌های منظم منتشر می‌کند. با توجه به نقش دولتی، ظرفیت اصلاح در سطح کلان وجود دارد. برنامه اصلاحی این بانک در دستور کار هیئت عالی بانک مرکزی قرار دارد.
• بانک ایران‌زمین تعامل متوسط با بازار سرمایه دارد و مستعد ورود به رتبه‌بندی ESG است. رأی مثبت دادگاه و استفاده از ظرفیت‌های قانونی، مسیر اصلاح را هموار کرده است.
• بانک دی با کاهش اضافه برداشت و تمرکز بر درآمدهای غیرمشاع، در مسیر اصلاح قرار گرفته است. تعامل محدود با بازار سرمایه باید تقویت شود.
• بانک سرمایه تحت نظارت ویژه بانک مرکزی است. برنامه مشترک با وزارت آموزش و پرورش تدوین شده، اما تعامل با بازار سرمایه ضعیف است.
• مؤسسه ملل فاقد تعامل مؤثر با نهادهای توسعه‌ای است و در آستانه انحلال قرار دارد. نبود مسیر اصلاحی روشن، ریسک نهادی را افزایش داده است.

نتیجه: ظرفیت اصلاح نهادی وابسته به تعامل با تنظیم‌گر، شفافیت اطلاعاتی، و آمادگی برای افزایش سرمایه است. بانک سپه و ایران‌زمین در موقعیت اصلاح قرار دارند.

۵- رتبه‌بندی مشروط پویش سبز

 رتبه‌ها بر اساس چهار محور اصلی تعیین شده‌اند:

1. عملکرد مالی: سودآوری، کفایت سرمایه، نسبت مطالبات مشکوک‌الوصول
2. حکمرانی شرکتی: ثبات هیئت‌مدیره، گزارش‌دهی، سیاست تضاد منافع
3. شاخص‌های ESG: وجود چارچوب زیست‌محیطی، اجتماعی و حکمرانی پایدار
4. تعامل نهادی: ارتباط با بانک مرکزی، بازار سرمایه، نهادهای توسعه‌ای

هر محور از A (مطلوب) تا D (بحرانی) رتبه‌گذاری شده و رتبه کلی مشروط بر میانگین کیفی این چهار محور است.

• بانک سرمایه، دی و ملل در هر چهار محور رتبه D دریافت کرده‌اند. این نشان‌دهنده ناترازی شدید، ضعف حکمرانی، فقدان چارچوب ESG و تعامل محدود با نهادهای تنظیم‌گر است. با وجود برخی نشانه‌های اصلاحی در سرمایه و دی، هنوز داده‌های رسمی کافی برای ارتقاء رتبه وجود ندارد.
• بانک سپه با وجود فشار ناشی از ادغام‌های اجباری، در محور تعامل نهادی رتبه B دریافت کرده است. این نشان‌دهنده ظرفیت اصلاح در سطح کلان است. رتبه مالی و حکمرانی آن هنوز در سطح C باقی مانده، اما مسیر خروج از ناترازی روشن است.
• بانک ایران‌زمین تنها نهادی است که در دو محور (مالی و حکمرانی) رتبه B دریافت کرده است. با وجود فقدان گزارش ESG، عملکرد مالی رو به بهبود و ساختار هیئت‌مدیره تثبیت‌شده، رتبه کلی آن را در سطح B- قرار داده است. این بانک مستعد ورود به رتبه‌بندی ESG و تعامل توسعه‌ای است.

رتبه‌بندی مشروط پویش نه‌تنها وضعیت فعلی را نشان می‌دهد، بلکه مسیر اصلاح را نیز مشخص می‌کند:

• بانک‌هایی با رتبه C+ و B- می‌توانند با اقدامات اصلاحی وارد سطح قابل قبول نهادی شوند
• بانک‌های با رتبه D نیازمند مداخله فوری، افزایش سرمایه، و بازسازی ساختار حکمرانی هستند
• ستون «وضعیت اصلاحی» به‌صورت کیفی مسیر پیشرفت هر بانک را نشان می‌دهد و مکمل رتبه عددی است

۶-توصیه‌های پویش سبز

توصیه‌های عمومی

• تدوین چارچوب ESG مطابق با استانداردهای بین‌المللی
• تصویب سیاست تضاد منافع و گزارش حکمرانی شرکتی
• افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یا منابع دولتی
• طراحی خدمات مالی سبز برای بازسازی اعتماد عمومی
• ورود به رتبه‌بندی ESG و تعامل با نهادهای توسعه‌ای
• اصلاح ساختار هیئت‌مدیره با اولویت تخصص و استقلال
• انتشار منظم صورت‌های مالی حسابرسی‌شده در سامانه کدال

توصیه‌های اختصاصی

بانک سرمایه: انتشار فوری صورت‌های مالی، تسویه مطالبات مشکوک‌الوصول، بازسازی هیئت‌مدیره، اجرای برنامه مشترک با آموزش و پرورش
بانک دی: تثبیت مدیریت، گزارش زیان انباشته، افزایش سرمایه، تقویت درآمدهای غیرمشاع
بانک سپه: مستندسازی هزینه‌های ادغام، تدوین سیاست استقلال نسبی، طراحی چارچوب ESG دولتی
بانک ایران‌زمین: مستندسازی طرح‌های اعتباری، تدوین سیاست تضاد منافع، طراحی خدمات مالی سبز
مؤسسه ملل: انتشار صورت‌های مالی، تدوین برنامه اصلاح ساختار، بررسی امکان ادغام یا تبدیل مأموریت

نتیجه‌گیری:

پنج بانک بحران‌زده ایران در سال ۱۴۰۴ با چالش‌های جدی در حوزه مالی، حکمرانی و اعتماد عمومی مواجه‌اند. بانک مرکزی با اجرای برنامه‌های اصلاحی موفق شده تعداد بانک‌های ناتراز را از ۱۴ به ۵ کاهش دهد. بانک سپه و توسعه تعاون نمونه‌های موفق این مسیر هستند.

پویش سبز پیشنهاد می‌کند مسیر اصلاح این بانک‌ها بر پایه سه اصل طراحی شود:

۱- شفاف‌سازی مالی

۲- بازمهندسی حکمرانی

۳-طراحی خدمات مالی سبز